آهن و نقش آن در بدن

براساس نظر متخصصان، بدن انسان برای ساختن دو پروتئین حیاتی به آهن نیاز دارد: هموگلوبین و میوگلوبین. همو گلوبین (Hemoglobin) پروتئینی است که در داخل گلبولهای قرمز خون وجود دارد و وظیفه اش انتقال اکسیژن از ریه ها به بافتهای مختلف بدن می باشد. میوگلوبین (Myoglobin) پروتئین دیگری است که در سلولهای عضلانی یافت می شود و وظیفه اش دریافت، ذخیره کردن، انتقال و آزاد سازی اکسیژن در مواقع لزوم برای مصرف عضلات می باشد. حدود هفتاد درصد آهن بدن در این دو پروتئین یافت می شود. آهن همچینین در ساخت پروتئین هایی به کار می رود که برای تنفس و سوخت و ساز سلولی و تولید انرژی لازمند، در تولید پروتئین کلاژن و یا برخی ناقل های پیام عصبی نقش دارند و یا به عملکرد صحیح سیستم ایمنی کمک می کنند. شش درصد آهن بدن برای ساخت این پروتئین ها به کار برده می شود. یک چهارم باقیمانده آهن بدن (حدود ۲۵ درصد)، به صورت آهن ذخیره ای به شکل فریتین (Ferritin) در سلولهای کبدی و یا سایر سلولهای بدن ذخیره شده و یا در جریان خون گردش می نماید. یک مرد بالغ معمولا حدود ۱۰۰۰ میلی گرم آهن ذخیره ای در بدن خود دارد که برای نیاز سه سال کافیست، در حالیکه یک زن بالغ حدود ۳۰۰ میلی گرم آهن ذخیره ای دارد که تنها برای شش ماه نیاز او کافیست. انسان معمولا میزان کمی آهن را از طریق ادرار و مدفوع از دست می دهد و مهم ترین شکل از دست دادن آهن در مردان خونریزی مخفی و تشخیص داده نشده از طریق دستگاه گوارش و در زنان از دست دادن خون طی عادت ماهیانه می باشد.

آهن و منابع غذایی حاوی آن

مهم ترین منابع غذایی آهن، در غذاهای با منشا حیوانی یافت می شوند. انواع گوشت قرمز، گوشت سفید ماکیان (مرغ و پرندگان) و غذاهای دریایی، دارای آهن مشتق از هموگلوبین یا heme iron هستند که نوع بهتری از آهن است و سریع تر و بهتر جذب دستگاه گوارش می شود. سایر منابع آهن با منشا گیاهی در عدس، انواع لوبیا، توفو، اسفناج و انواع آجیل یافت می شوند که دارای نوع دیگری از آهن به نام non-heme iron هستند که میزان جذب آن در دستگاه گوارش از نوع اول کمتر است. توصیه می شود که آهن مورد نیاز روزانه از یک رژیم مختلط شامل منابع حیوانی، منابع گیاهی و غذاهای غنی شده با آهن تامین گردد و تنها به یک نوع از منابع غذایی بسنده نگردد. دلیل این امر این است که آهن موجود در منابع گیاهی وقتی به همراه گوشت قرمز یا سفید و ویتامین C مصرف گردد، جذب آن افزایش می یابد.

آهن و میزان مورد نیاز روزانه آن

آهن مورد نیاز روزانه بسته به سن و وضعیت افراد فرق می کند. نیاز کودکان مذکر و مردان در سنین مختلف بین ۷ تا ۱۱ میلی گرم و در بیشتر طول عمر حدود ۸ میلی گرم در روز می باشد. کودکان مونث نیاز مشابهی به آهن تا سن ۱۴ سالگی دارند. افراد مونث با شروع سن قاعدگی و به دلیل از دست دادن خون ماهیانه، روزانه به ۱۵ تا ۱۸ میلی گرم آهن نیاز دارند. در خانم های حامله این نیاز به ۲۷ میلی گرم در روز افزایش می یابد. نیاز افراد گیاهخوار که از خوردن گوشت قرمز و سفید پرهیز می کنند به آهن روزانه، تقریبا دو برابر (۸/۱برابر) افراد عادی است.

آهن و عوارض کمبود آن

مهم ترین عارضه کمبود آهن، کم خونی ناشی از فقر آهن می باشد. اگر در رژیم غذایی مقادیر کافی آهن وجود نداشته باشد، در کوتاه مدت اتفاقی نمی افتد. بدن شروع به مصرف آهن ذخیره ای موجود در خون، کبد، طحال و مغز استخوان می نماید. با ادامه کمبود آهن در رژیم غذایی، گلبولهای قرمز خون کوچکتر شده و میزان هموگلوبین آنها نیز کاهش می یابد. در نتیجه میزان اکسیژنی که از ریه ها به بافتها منتقل می شود، نیز کاهش می یابد. این کمبود اکسیژن باعث کمبود انرژی و احساس حالت خستگی مداوم، اشکال در تنظیم دمای بدن، عدم توانایی در انجام کارهای روزانه و فعالیت ورزشی و اشکال در حافظه و تمرکز نیز می گردد.

• گروه هایی که در خطر کمبود آهن هستند
• زنان حامله
• نوزادان و کودکان خردسال
• زنان با میزان خونریزی زیاد ماهیانه
• افرادی که زیاد اهداء خون می کنند (حدودا هر هشت هفته یکبار)
• افرادی که دارای بیماری های مزمن دستگاه گوارش می باشند،
• افرادی که سابقه سرطان یا جراحی در دستگاه گوارش را دارند
• و بالاخره افرادی که از انواع رژیم های گیاه خواری پیروی می کنند، بیشتر از سایر افراد جامعه در خطر کمبود آهن و کم خونی ناشی از آن می باشند.